Ostrożnie! Butle!

Przeprowadzone w 2019 roku przez inspektorów Transportowego Dozoru Technicznego badania doraźne kontrolne butli LPG ujawniają ich zły stan techniczny.

Statystki oparte o zgłoszenia dotyczące awarii i wypadków z udziałem butli z gazem LPG, które wpływają do Transportowego Dozoru Technicznego, są zatrważające. W 2019 roku było ponad dwa razy więcej awarii i wypadków związanych z instalacjami butli gazowych LPG niż w 2018 roku. Niewłaściwa eksploatacja, wprowadzanie do obrotu butli w złym stanie technicznym, bez ważnych badań okresowych, a także lekceważenie zasad i rutyna w obchodzeniu się z domowymi instalacjami zasilanymi gazem z 11 kg butli LPG, to główny powód wielu tragedii.

Butle na gaz LPG, które zostały poddane ocenie zgodności na zgodność z dyrektywą TPED, tj. Dyrektywą Rady 1999/36/WE z dnia 29 kwietnia 1999 r. w sprawie przewoźnych urządzeń ciśnieniowych, a następnie zastąpioną przez Dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/35/UE w sprawie ciśnieniowych urządzeń transportowych oraz uchylająca dyrektywy Rady 76/767/EWG, 84/525/EWG, 84/526/EWG, 84/527/EWG oraz 1999/36/WE, podlegają badaniom okresowym i nadzwyczajnym przeprowadzanym przez dowolną Jednostkę Notyfikowaną, która uzyskała autoryzację do ww. dyrektywy zgodnie z ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności (Dz.U. z 2019 r., poz. 155).

Natomiast, badania okresowe i doraźne butli wyprodukowanych przed dniem 1 maja 2004 r. wykonywane są na podstawie ustawy z dnia 21 grudnia 2000 r. o dozorze technicznym (Dz.U. z 2019 r., poz. 667 z późn. zm.) i jeżeli przepisy szczególne nie stanowią inaczej (art. 13 ust. 1 pkt. 2 ww. ustawy), podlegają okresowym i doraźnym badaniom technicznym wykonywanym zgodnie z artykułem 128 ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r. o przewozie towarów niebezpiecznych (Dz.U. z 2020 r., poz. 154) przez Urząd Dozoru Technicznego.

W tym miejscu należy zwrócić uwagę, iż zapisy art. 128 ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r. o przewozie towarów niebezpiecznych mówią, iż „badania okresowe butli niepodlegających przepisom rozdziału 7 mogą być wykonywane przez Prezesa Urzędu Dozoru Technicznego do czasu wycofania ich z eksploatacji”. Oznacza to, że UDT może wykonywać ww. badania jedynie butlom niepoddanym ocenie zgodności i ponownej ocenie zgodności, a więc butlom wyprodukowanym przed 1 maja 2004 r. Natomiast butle, które poddane zostały ocenie zgodności (wyprodukowane po 1 maja 2004 r.) i ponownej ocenie zgodności, powinny być poddane badaniom okresowym przez Jednostki Notyfikowane.

Zgodnie z art. 9 ust. 1 pkt 4 lit. c ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r. o przewozie towarów niebezpiecznych (Dz.U. z 2020 r., poz. 154), właściwą władzą w rozumieniu zapisów Umowy ADR do wykonywania odpowiednich czynności administracyjnych w zakresie warunków technicznych i badań naczyń ciśnieniowych przeznaczonych do przewozu gazów (m.in. butli na gaz LPG), jest Dyrektor Transportowego Dozoru Technicznego.

W związku z powyższym, inspektorzy Transportowego Dozoru Technicznego przeprowadzili w ubiegłym roku badania doraźne kontrole stanu technicznego butli do gazów płynnych LPG, znajdujących się w rozlewniach gazu płynnego, bazach gazu płynnego oraz zakładach rozprowadzających bądź magazynujących gazy płynne, a także w ośrodkach przeprowadzających badania okresowe butli. Zbadano prawie 5000 butli, w wyniku czego, wydano ponad 160 decyzji wstrzymujących ich eksploatację. W sumie stwierdzono ponad 600 różnego rodzaju niezgodności występujących w badanych butlach LPG.

Taki stan rzeczy może być spowodowany brakiem właściwego nadzoru ze strony jednostek przeprowadzających badania techniczne butli nad podmiotami przygotowującymi do badań okresowych butle, a w przypadku podmiotów napełniających i rozprowadzających butle z gazem – brakiem właściwych procedur postępowania związanych z przyjęciem butli do napełnienia, oceną jej stanu technicznego i wydaniem napełnionej butli.

W odniesieniu do podmiotów przygotowujących do badań okresowych butle, łamane są procedury i czynności określone w normie PN-EN 1440 i związane ze:

a)         sprawdzeniem stanu technicznego od strony zewnętrznej butli oraz sprawdzeniem wyposażenia i znaków zewnętrznych;

b)        sprawdzeniem stanu technicznego ścianek wewnątrz butli (np. oględziny wewnętrzne, sprawdzenie minimalnej grubości ścianek);

c)         sprawdzeniem gwintów, jeżeli występują znamiona korozji lub gdy wyposażenie zostało zdemontowane;

d)        wykonaniem próby ciśnieniowej hydraulicznej i w razie potrzeby, sprawdzeniem własności materiału za pomocą odpowiednich badań;

e)        sprawdzeniem wyposażenia obsługowego, pozostałego osprzętu oraz urządzeń obniżających ciśnienie, jeżeli mają być ponownie włączone do eksploatacji.

W przypadku podmiotów napełniających i rozprowadzających butle z gazem, brak jest przestrzegania procedur i czynności określonych w normie PN-EN 1439, związanych ze:

a)         sprawdzeniem zgodności naczyń i ich wyposażenia z ADR;

b)        sprawdzenia ich zgodność z produktem, który ma być przewożony;

c)         sprawdzeniem braku uszkodzeń, które mogłyby mieć wpływ na bezpieczeństwo;

d)        sprawdzeniem właściwego stopnia napełniania lub ciśnienia napełnienia;

e)        sprawdzeniem znaków i cech identyfikacyjnych;

f)          sprawdzeniem stanu technicznego od strony zewnętrznej butli oraz sprawdzeniem wyposażenia i znaków zewnętrznych, w tym: ocena stanu powłoki malarskiej, obecność korozji płaszcza (ścianki) butli, obecność instrukcji bezpiecznego przechowywania i przyłączania do urządzeń gazowych.

Ponadto, w zakładach rozprowadzających butle brak jest nadzoru nad niedopuszczalnymi czynnościami, związanymi z:

a)         rzucaniem butli;

b)        toczeniem po podłodze w pozycji leżącej;

c)         uderzaniem metalowymi przedmiotami;

d)        „wrzucaniem” pustych butli na środek transportu (skrzynię ładunkową pojazdu);

e)        wzajemnym „obijaniem” butli o siebie – brak zabezpieczenia ładunku w czasie transportu.

Powyższe skutkuje m.in. wgięciem powierzchni płaszcza, kołnierza, zaworu, stopy butli lub uszkodzeniem powłoki malarskiej, co z kolei prowadzi do ognisk korozji.

Odnosząc się do powyższych zarzutów oraz przeprowadzonych badań doraźnych kontrolnych stanu technicznego butli do gazów płynnych LPG, najwięcej niezgodności inspektorzy stwierdzili w butlach, które poddane zostały badaniom doraźnym eksploatacyjnym na stacjach autogazu i stacjach paliw oraz w zakładach rozprowadzających lub magazynujących gazy płynne, czyli w punktach, które bezpośrednio odsprzedają klientowi detalicznemu (eksploatującemu butlę np. w kuchence gazowej) gaz zmagazynowany w butli.

Największą i najczęściej potwierdzającą się niezgodnością w trakcie przeprowadzanych badań doraźnych kontrolnych butli do gazów płynnych LPG jest brak ważnych badań okresowych butli.

Przeprowadzone badania doraźne kontrolne butli odnotowały znaczący wzrost niezgodności dotyczących uszkodzonej powierzchni butli (wgniecenie płaszcza, pierścienia podstawy i mocowania kołnierza, deformacja kołnierza, oznaki spawania/naprawy), widocznej korozji obszaru płaszcza butli, jak również złego stanu powłoki malarskiej.

Zestawienie (porównanie) poniższe obejmujące rok 2018 i 2019, wskazuje skalę problemu w ujęciu najczęściej stwierdzonych na butlach LPG niezgodności.

Analizując wykres, należy stwierdzić, że znaczny wzrost niezgodności występuje w budowie butli LPG i może być związany z ich złym stanem technicznym, spowodowanym nadmierną eksploatacją, tj.:

a)         widoczna korozja obszaru płaszcza, wzrost w porównaniu z rokiem 2018, o 500%;

b)        uszkodzona powierzchnia: wgniecenie płaszcza, pierścienia podstawy i mocowania kołnierza; deformacja kołnierza; oznaki spawania (naprawy), wzrost w porównaniu z rokiem 2018, o 1400%;

c)         zły stan powłoki malarskiej, wzrost w porównaniu z rokiem 2018, o 683%.

Ponadto, w porównaniu z rokiem 2018, nastąpił wzrost niezgodności związanej z brakiem umieszczania danych identyfikacyjnych rozlewni napełniającej, o 1240%.

Skrócona instrukcja bezpiecznej eksploatacji i użytkowania butli na gaz LPG

Same butle na gaz LPG rzadko są przyczyną katastrofy, pożaru, ale ich niewłaściwa eksploatacja bądź długotrwałe i nieumiejętne użytkowanie mogą doprowadzić do ulatniania się gazu i w konsekwencji do eksplozji. Przy wymianie butli należy sprawdzić datę badania okresowego (dopuszczenie do eksploatacji). Butlę trzeba oglądać, kontrolując stan techniczny, ale też sprawdzać podłączenie i samo urządzenie grzewcze! Uniknąć dramatycznych zdarzeń można w prosty sposób – wystarczy przestrzegać podstawowych zasad bezpieczeństwa. Najważniejsze z nich zapisane są w instrukcji obsługi butli LPG, która powinna być bezwzględnie naniesiona na powierzchni butli, jak również instrukcji eksploatacji urządzenia, które ma być zasilane gazem z butli.

W trosce o bezpieczeństwo eksploatujących butle LPG, Transportowy Dozór Techniczny przypomina najważniejsze zasady bezpieczeństwa zakupu, wymiany i użytkowania butli na gaz LPG:

1. 1. Sprawdź stan techniczny butli.

Stan techniczny butli musi gwarantować bezpieczeństwo użytkowania: sprawdź, czy są w niej jakieś wgniecenia, głębokie zarysowania, skrzywienia zaworu czy inne niepokojące ślady.

1. Sprawdź integralność całego wyposażenia na stałe związanego z butlą.

Sprawdź integralność całego wyposażenia na stałe związanego z butlą oraz kompletność i czytelność obowiązkowych trwałych oznaczeń butli. Sprawdź, czy butla wraz z zaworem nie nosi znaków naprawy lub innej ingerencji, czy oznaczenia są czytelne.

1. Sprawdź datę badania okresowego.

Możliwość eksploatacji butli jest poświadczona na tabliczce fabrycznej przez naniesienie daty badania okresowego. Data badania okresowego powinna być oznaczona rokiem (dwie lub cztery cyfry) i następującym po nim miesiącem (dwie cyfry), oddzielone ukośnikiem (tj. „/”). Dopuszcza się umieszczanie na butli tylko roku badania okresowego butli z pominięciem miesiąca, w którym to badanie zostało wykonane. Butla może być eksploatowana przez okres nie dłuższy niż 10 lat po dacie ostatniego badania okresowego. Przed datą badania powinna znaleźć się cecha jednostki wykonującej badanie okresowe (oznakowanie identyfikujące tę jednostkę).

Na butli powinna być naniesiona w sposób czytelny i trwały data (rok) następnego badania okresowego.

Powyższe oznakowanie nie zwalnia osoby bezpośrednio eksploatującej butlę z obowiązku poinformowania dostawcy o jakichkolwiek obawach co do stanu technicznego butli lub zakłóceniach dotyczących jej eksploatacji.

1. Zapoznaj się z instrukcją przed podłączeniem butli.

Najważniejszą zasadą bezpieczeństwa jest zapoznanie się użytkownika z instrukcją obsługi butli LPG, jak również instrukcją eksploatacji urządzenia, które ma być zasilane gazem z butli.

1. Poczekaj z podłączeniem butli.

Gaz zmienia swoją objętość pod wpływem temperatury, więc „świeżo” napełniona nim butla powinna być „aklimatyzowana” przed podłączeniem jej do odbiornika.

1. Sprawdź uszczelkę reduktora ciśnienia.

Po zdjęciu foliowej plomby z zaworu butli sprawdź uszczelkę reduktora ciśnienia lub zaworu. Jeśli jest zużyta lub uszkodzona, wymień ją na nową. Podczas podłączania reduktora do butli nie otwieraj butli ani pokrętła reduktora, dopóki nie zostanie prawidłowo zamontowany.

1. Instaluj butlę w pozycji pionowej.

Butle instaluj bezwzględnie w pozycji pionowej i zabezpiecz przed możliwością uszkodzeń mechanicznych (uderzeniem), przewróceniem lub przypadkowym przemieszczeniem.

1. Skontroluj szczelność instalacji po podłączeniu do odbiornika.

Skontroluj szczelność całej zasilanej gazem instalacji, np. środkiem pianotwórczym. Nie wolno robić tego przy pomocy otwartego ognia, np. zapałki lub zapalniczki!

1. 9. Sprawdź szczelność przewodu elastycznego.

Ważną zasadą bezpieczeństwa, często lekceważoną, jest sprawdzenie szczelności przewodu elastycznego, który łączy butlę z odbiornikiem gazu, a także upewnienie się, że nie dotyka on elementów gorących, np. kuchenki, piekarnika itp. Mało kto wie, że przewody te mają nadrukowany graniczny termin ich użytkowania, po którym powinny być wymienione na nowe.

1. 10. Trzymaj butlę z dala od urządzeń iskrzących.

Butle z gazem powinny być umieszczane w odległości co najmniej 1 m od urządzeń iskrzących, a 1,5 m od urządzenia promieniującego ciepło.

1. 11. Monitoruj stan butli.

W czasie użytkowania butli na gaz LPG monitoruj jej stan. Eksploatacja powinna być zgodna z instrukcją użytkowania butli, naniesioną przez wytwórców na powierzchnię butli (kontroluj wygląd butli i zaworu).

1. 12. Zakup czujnik (detektor) gazu LPG.

Zakup i zainstaluj czujnik gazu w pomieszczeniu, w którym znajduje się butla i istnieje prawdopodobieństwo wycieku gazu z instalacji lub urządzeń nim zasilanych. Rozwiązanie takie zwiększy prawdopodobieństwo uchronienia przed ryzykiem eksplozji wyciekającego gazu.

1. 13. Nigdy nie naprawiaj samodzielnie butli ani urządzeń gazowych!

Stosowanie się do tych prostych zasad bezpiecznej eksploatacji butli na gaz LPG może zapobiec wielu nieszczęśliwym wypadkom. Dlatego tak ważna jest zarówno edukacja osób używających butli na gaz LPG w zakresie bezpieczeństwa posługiwania się nimi, jak również regularne i skrupulatne sprawdzanie stanu technicznego butli.